Njia Nne Zitumikazo Kuunda Misimu ya Lugha ya Kiswahili

By
Kitu Kinaundwa

Niliketi katika kiti kirefu nikinywa kinywaji ambacho siwezi kukitaja. Katika kiota nilichokuwamo, mhudumu alikaa mbele yangu sehemu iitwayo ‘kaunta’ nasi tulitenganishwa na dirisha kubwa lililokuwa na nondo pana.

“Mwanaidi ongeza kinywaji,” nilisema kwa sauti kali, nilijiamini kwa sababu katika kiota hiki, tulikuwa wawili tu, mimi na Mwanaidi. Kiota cha Mwanaidi hakina wateja wengi na leo nilikuwa peke yangu.

Aliongeza kinywaji kama nilivyotaka, kisha akabadili wimbo na kuweka dansa moja matata. Nilitaka kuinuka ili nisakate dansa, lakini nikajizuia baada ya kukumbuka kuwa mimi ni mwalimu, tena siyo mwalimu wa kawaida, ni mwalimu wa walimu na wanafunzi. Basi nikakaa tuli nikitikisa kichwa na mabega.

Lakini ghafla tukavamiwa na watu watatu. Watu hawa walivaa sare za jeshi la polisi. Bila shaka, walikuwa polisi.

“Kwa nini unafungua biashara yako mpaka saa saba usiku tena ukipiga mziki kwa sauti ya juu?” aliuliza askari aliyekuwa na mbavu nene kuliko wenzake. Mwanaidi hakuwa na cha kujibu. Askari akanigeukia mimi.

“Na wewe ndiyo mteja wake, leo mnaenda kurara polisi. Haya ndiyo majambazi afande!”

“Mimi siyo jambazi afande, mimi ni mwalimu,” nilijitetea.

“Mwalimu wa somo gani?” askari aliyekuwa kimya muda wote aliuliza.

“Kiswahili na masomo mengine ya sanaa,” nilijibu. Baada ya jibu hilo, alisogea karibu yangu zaidi kisha akaniuliza swali lililonifanya nikaandika habari hii.

“Unaelewa nini kuhusu neno misimu? Kwa kutumia mifano, fafanua njia nne zitumikazo kuunda misimu ya lugha ya Kiswahili.”

Bila kupepesa macho, nilimjibu swali lake kwa hoja zifuatazo:

Njia Nne za Kuunda Misimu

Misimu ni semi za muda na mahali maalum ambazo huzuka na kutoweka kutegemea mazingira maalumu. Njia nne zitumikazo kuunda misimu ya lugha ya Kiswahili ni:

1.   Kufupisha maneno

Mfano, neno refu kama kompyuta, kufupishwa na kuwa komp.

2.   Kutohoa

Misimu huweza kuundwa kwa kutohoa kutoka lugha za kigeni. Mfano, mother-maza.

3.   Kutumia sitiari

Mfano, Golikipa-nyani. Mtu mwenye nguvu-simba.

4.   Kutumia tanakali

Mwigo wa sauti ya kitu, hutumika kama jina la kitu hicho. Mfano, bunduki-mtutu.

Hizo ndizo njia zitumikazo kuunda misimu ya lugha ya Kiswahili.

Baada ya majibu hayo, askari walituacha lakini wakimshauri hasa Mwanaidi kuwa, atii sheria bila shuruti. Kila ifikapo saa sita usiku, afunge kiota chake.

Popular posts from this blog

Fasihi ni Zao la Jamii | Harusi ya Dogoli na Vuta n’kuvute

By
Image
Swali Kwa mifano dhahiri kutoka katika riwaya ya Harusi ya Dogoli ya Athumani Mauya na Vuta N’kuvute ya Shafi Adam Shafi, jadili dai kuwa, fasihi ni zao la jamii. Jibu Zipo maana nyingi za fasihi zilizotolewa na wataalamu mbalimbali. Ya kwanza ni ile inayosema, Fasihi ni kioo cha maisha. Kwa maana kwamba, mtu anaweza akajitazama, akaona taswira yake na akajirekebisha, (Nkwera, 1970). Kwa ujumla, fasihi ni sanaa inayotumia lugha ili kufikisha ujumbe wake kwa jamii. Fasihi ni zao la jamii, hii ina maana kuwa, kazi zote za fasihi huandikwa kutoka katika jamii. Yaani fasihi huchota mambo fulani yaliyopo katika jamii ndipo ikaandikwa. Mifano dhahiri ya kauli hii, inajadiliwa kupitia riwaya mbili: Vuta N’kuvute yake Shafi Adam Shafi na Harusi ya Dogoli yake Athumani Mauya. Fasihi ni zao la jamii kwani inapata dhamira zake katika jamii. Katika Vuta N’kuvute Mwandishi anajadili dhamira ya mapenzi ameiga mapenzi halisi yaliyo katika jamii yetu na kuyaweka katika kitabu. Tunamuona k...
Read More»

Jinsi ya Kuandika CV | Mfano wa CV Wasifu

By
Image
Kitaalamu Zaidi, Tunaweza Kukuandikia Barua ya Maombi ya Kazi na CV Uitwe Katika Usaili na Upate Kazi. Barua Tsh. 5,000/= na CV Tsh. 9,000/=. Gusa Hapa Kuwasiliana Nasi. CV au wasifu ni kitu cha lazima kwa yeyote anayeomba kazi. Watu wengi wanaokosa kazi, tatizo huwa siyo wao, bali tatizo huwa ni CV zao. Kumekuwa na makosa mengi katika uandishi wa CV jambo ambalo limesababisha watafuta kazi wengi kushindwa kuitwa kwenye usaili. Makala hii itakueleza namna sahihi ya kuandika CV, utaitwa katika ‘interview’ nyingi endapo utaandika CV sahihi. Tena nakukumbusha, kila taaluma ina aina yake ya CV, CV ya rubani haifanani na CV ya injinia. Vivyo hivyo, CV ya mpishi haifananani na CV ya Mwalimu. Pia nakukumbusha usome jinsi ya kuandika barua ya maombi ya kazi , kwani CV huenda pamoja na barua ya maombi ya kazi. CV Bora ni Ipi? Ukurasa Mmoja au Kurasa mbili hadi tatu? CV bora ni ile yenye kurasa mbili hadi tatu. Watu wengi wanapojifunza namna ya kuandika CV, wamekuwa wakiona CV zenye ukurasa...
Read More»

Jinsi ya Kuandika Barua ya Maombi ya Kazi Mwaka 2024

By
Image
Kitaalamu Zaidi, Tunaweza Kukuandikia Barua ya Maombi ya Kazi na CV Uitwe Katika Usaili na Upate Kazi. Barua Tsh. 5,000/= na CV Tsh. 9,000/=. Gusa Hapa Kuwasiliana Nasi. Umewekeza katika elimu yako, una kila sifa ya kupata kazi fulani lakini hupati kazi hiyo, inawezekana kabisa sababu mojawapo inayokufanya usipate kazi unayoitaka ni kutokujua kuandika barua ya maombi ya kazi au unapoandika, unaandika katika namna mbaya inayofanya waajiri wakupuuze. Kwa muda mrefu nimekuwa nikiulizwa na wanafunzi na wasomaji wa mtandao wangu kuhusu jinsi ya kuandika barua ya maombi ya kazi kwa kiswahili, na wengine huuliza kuhusu jinsi ya kuandika barua ya maombi ya kazi kwa kiingereza. Waombaji wengi huuliza kuhusu maombi ya kazi ya udereva, hotelini, kazi za polisi, ualimu, afya utendaji wa kijiji na kazi chungu nzima ambazo haziwezi kutosha hapa zikiandikwa. Kazi zote siku hizi zinahitaji kuandika barua, hata kama unataka kujitolea, lazima utaandika barua! Isivyo bahati ni kuwa, hata mtandaoni ...
Read More»